Τι είναι η Δυσαναγνωσία;

 

H Δυσαναγνωσία είναι μία δυσκολία στην ανάγνωση η οποία οφείλεται κυρίως σε νευρολογικούς παράγοντες.

Είναι σύνηθες στην καθημερινή πρακτική και επικοινωνία, όχι στην ειδική βιβλιογραφία όμως, ο όρος "δυσαναγνωσία" να είναι συχνά εναλλάξιμος με τον πιο κοινό όρο "δυσλεξία". Στην περίπτωση αυτή να αναφέρουμε ότι τα χαρακτηριστικά που μπορεί να περιγράφονται, όταν αυτά αφορούν την δεξιότητα της ανάγνωσης και της αναγνωστικής κατανόησης, θα μπορούσαν να θεωρηθούν συνώνυμα. Καλό θα ήταν όμως, να μην συγχέονται οι δύο αυτοί όροι για τους λόγους που θα βρείτε στην περιγραφή της δυσλεξίας από αυτό εδώ το ιστολόγιο.

Η δυσαναγνωσία είναι μία νευρολογικής φύσεως μαθησιακή δυσκολία η οποία εμποδίζει ειδικά την ικανότητα ενός ατόμου στην ανάγνωση. Ένα άτομο με δυσαναγνωσία τυπικά διαβάζει σε επίπεδα σημαντικά χαμηλότερα από το αναμενόμενο παρά την ύπαρξη τουλάχιστον μέσης νοημοσύνης. Παρόλο που και αυτή η διαταραχή διαφέρει από άτομο σε άτομο, τα κοινά χαρακτηριστικά της δυσαναγνωσίας είναι η δυσκολία στον συλλαβισμό, στην φωνολογική επξεργασία (ο χειρισμός των ήχων) και/ή η άμεση οπτικο-ακουστική ανταπόκριση. Στους ενηλίκους, η δυσαναγνωσία συνήθως εκδηλώνεται μετά από εγκεφαλική βλάβη ή στο πλαίσιο της άνοιας. Είναι επίσης κληρονομική σε κάποιες περιπτώσεις και η πρόσφατη έρευνα έχει αναγνωρίσει μία σειρά γονιδίων που μπορεί να προδιαθέτουν ένα άτομο στην ανάπτυξή της.

 

Που οφείλονται οι αδυναμίες στην ανάγνωση σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα

Η πρόσφατη έρευνα σχετικά με την δυσαναγνωσία έδειξε ότι από το σύνολο των ατόμων με δυσκολίες ανάγνωσης, περίπου το 70 με 80% βιώνει ελλειμματικότητα στην ακριβή και ευχερή αναγνώριση λέξεων η οποία πηγάζει στις αδυναμίες της φωνολογικής επεξεργασίας, σε συνδυασμό συχνά με δυσκολίες ευχέρειας και κατανόησης. Αυτά τα άτομα έχουν φανερή δυσκολία στην εκμάθηση της αντιστοιχίας ήχου-συμβόλου, στην προφορική εκφορά των λέξεων, και στην ορθογραφία - συλλαβισμό. Ο όρος δυσλεξικός αποδίδεται πολύ συχνά σε αυτήν την ομάδα.

Ένα άλλο 10 με 15% των αδύναμων αναγνωστών εμφανίζονται να είναι ακριβείς στην ανάγνωση αλλά πολύ αργοί στην αναγνώριση των λέξεων και στην ανάγνωση των κειμένων. Έχουν συγκεκριμένες αδυναμίες με την ταχύτητα στην αναγνώριση των λέξεων και την αυτόματη ανάκληση της ορθογραφίας των λέξεων, παρόλο που είναι  σχετικά καλοί στα τεστ της φωνημικής συνειδητότητας (ενημερότητας) και σε άλλες φωνολογικές δεξιότητες. Έχουν δυσκολία στην ανάπτυξη της αυτόματης οπτικής αναγνώρισης των λέξεων και τείνουν να συλλαβίζουν φωνητικά αλλά χωρίς ακρίβεια (ορθογραφία). Αυτή η υπο-ομάδα θεωρείται πώς έχει σχετική ικανότητα στην φωνολογική επεξεργασία, όμως η φύση των σχετικής αδυναμίας τους είναι ακόμη υπό έρευνα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η δυσκολία βασίζεται κυρίως στον χρονισμό ή στην ταχύτητα της επεξεργασίας, και κάποιοι προτείνουν ότι υπάρχει ένα συγκεκριμένο έλλειμμα στην ορθογραφική επεξεργασία ή οποία επηρεάζει την απομνημόνευση και ανάκληση των ακριβών ακολουθιών των γραμμάτων. Αυτή η υπο-ομάδα της ταχύτητας της επεξεργασίας/ορθογραφίας έχει γενικά πιο ελαφριές δυσκολίες με την ανάγνωση, από την ομάδα με τα ελλείμματα της φωνολογικής επεξεργασίας.

Ακόμα, ένα 10 με 15% των ατόμων με αδύναμη αναγνωστική ικανότητα εμφανίζονται να αποκωδικοποιούν τις λέξεις καλύτερα από το να κατανοούν το σημασιολογικό περιεχόμενο των κειμένων που διαβάζουν. Αυτοί οι αδύναμοι αναγνώστες διαχωρίζονται από τους δυσλεξικούς αναγνώστες καθώς μπορούν να διαβάζουν λέξεις με ακρίβεια και ταχύτητα, και μπορούν να γράψουν ορθογραφημένα. Οι δυσκολίες τους προκαλούνται από διαταραχές κοινωνικού συλλογισμού, αφηρημένου προφορικού συλλογισμού ή γλωσσικής κατανόησης.

Υπότυποι της δυσαναγνωσίας

Οι ερευνητές αυτή την στιγμή προτείνουν ότι υπάρχουν τρεις τύποι των αναπτυξιακών δυσκολιών της ανάγνωσης οι οποίοι συχνά αλληλεπικαλύπτονται αλλά μπορούν να διαχωριστούν και να είναι αυτόνομοι.:

1. Δυσαναγνωσία Φωνολογικής Ελλειμματικότητας, η οποία εμπλέκει την μείζονα δυσκολία με το φωνολογικό σύστημα επεξεργασίας του προφορικού λόγου.
2. Δυσαναγνωσία Επεξεργαστικής Ταχύτητας/Ελλειμματικότητας στην Ορθογραφική Επεξεργασία, η οποία επηρεάζει την ταχύτητα και την ακρίβεια της αναγνώρισης των τυπωμένων λέξεων (επίσης ονομάζεται προβλήμα ταχύτητας κατονομασίας ή πρόβλημα ευχέρειας).
3. Δυσαναγνωσία Ελλειμματικής Κατανόησης, η οποία συχνά συμπίπτει με τους δύο προηγούμενους τύπους δυσαναγνωσίας, αλλά βρίσκεται συγκεκριμένα σε παιδιά με κοινωνικό-γλωσσολογικές δυσκολίες (δηλ. του αυτιστικού φάσματος), αδυναμίες στο λεξιλόγιο, γενικευμένες διαταραχές της γλωσσικής μάθησης, και μαθησιακές δυσκολίες οι οποίες επηρεάζουν τον αφηρημένο συλλογισμό και την λογική σκέψη.

Εάν ένας μαθητής έχει μία εμφανή και συγκεκριμένη αδυναμία, είτε φωνολογική, είτε ταχείας επεξεργασίας του τυπωμένου λόγου (ταχύτητα κατονομασίας), λέγεται πώς έχουν ένα μονό έλλειμμα στην αναγνώριση των λέξεων. Εάν έχουν έναν συνδυασμό φωνολογικών και ταχύτητας κατονομασίας προβλημάτων, λέγεται πώς έχουν ένα διπλό έλλειμμα. Τα παιδιά με διπλά ελλείμματα εμφανίζονται συχνότερα από εκείνα με τα μονά ελλείμματα και είναι τα δυσκολότερα στην θεραπευτική αντιμετώπιση. Τα σχετιζόμενα και συνυπάρχοντα προβλήματα στα παιδία με δυσαναγνωσία συχνά περιλαμβάνουν:

• προβληματική λαβή μολυβιού και σχηματισμός γραμμάτων
• προβλήματα προσοχής
• άγχος
• αποφυγή καθηκόντων
• αδύναμος έλεγχος των παρορμήσεων
• διάσπαση/περισπασιμότητα/αφηρημάδα
• προβλήματα στην κατανόηση του προφορικού λόγου, και
• σύγχυση των μαθηματικών συμβόλων και διαδικασιών υπολογισμού.

Περίπου 30% όλων των παιδιών με Δυσαναγνωσία επίσης έχουν Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (Δ.Ε.Π./Υ.).

 

Ενδείξεις της Δυσαναγνωσίας

Η υπόθεση της πρόσφατης έρευνας είναι ότι τα δομικά και/ή λειτουργικά προβλήματα στον εγκέφαλο μπορούν να προκαλέσουν στα άτομα με δυσαναγνωσία ελλείμματα στην αναγνώριση και αλληλουχία των φωνημάτων και δυσκολίες στην δημιουργία συσχετίσεων μέσα στα συμφραζόμενα αυτών των οποίων διαβάζουν σε σχέση με τους αναγνώστες τυπικής αναγνωστικής ανάπτυξης. Αυτή η νευρολογική διαφορά, εάν υπάρχει, υπονοεί την δυνατότητα για μελλοντικές ιατρικές θεραπείες για την δυσαναγνωσία. Στο μεταξύ, οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι η καλύτερη πρακτική είναι η πρώιμη αναγνώριση των δυσκολιών, η οποία να ακολουθείται από κατάλληλες στρατηγικές για την βοήθεια των αναγνωστών που δυσκολεύονται.

Η βοήθεια ενός παιδιού το οποίο δυσκολεύεται στην ανάγνωση προϋποθέτει την αναγνώριση των ενδείξεων αυτής της δυσκολίας. Τα παρακάτω είναι κάποια από τα πιο κοινά σημάδια που υποδεικνύουν δυσκολία σε μία από τις τρεις κύριες αναπτυξιακές περιοχές της ανάγνωσης:

Δυσκολίες στην αποκωδικοποίηση
 

Η δυσλεξία είναι μία από τις πιο συνηθισμένες δυσκολίες στην ανάγνωση. Σε αντίθεση με μία κοινή παρανόηση, δεν χαρακτηρίζεται με την αντιστροφή γραμμάτων ή λέξεων αλλά με μία ανικανότητα στην αποκωδικοποίηση ή αποδόμηση των λέξεων σε φωνήματα. Η ανάγνωση απαιτεί την ικανότητα να καταγράφουμε τα φωνήματα που ακούμε σε γράμματα, σε μία σελίδα, και αντίστροφα, καθιστώντας την μία επίπονη διαδικασία για κάποιον με δυσλεξία.

Οι ενδείξεις προβλήματος κωδικοποίησης ή δυσλεξίας περιλαμβάνουν:

·  επιμένουσα δυσκολία στην εκφορά των λέξεων και στην αναγνώριση των λέξεων εκτός συμφραζομένων

·  σύγχυση μεταξύ γραμμάτων και των ήχων που αυτά αντιπροσωπεύουν

·  αργός ρυθμός κατά την μεγαλόφωνη ανάγνωση (διάβασμα μίας λέξης κάθε φορά)

·  ανάγνωση χωρίς έκφραση - χρώμα

·  αγνόηση της στίξης κατά την ανάγνωση

Δυσκολίες κατανόησης
 

Η κατανόηση βασίζεται στην κατάκτηση της αποκωδικοποίησης. Τα παιδία τα οποία δυσκολεύονται να αποκωδικοποιήσουν (να συσχετίσουν την γραπτή αναπαράσταση μίας λέξης ή ενός γράμματος με την προφορική), βρίσκουν επίσης δύσκολο να κατανοήσουν και να θυμηθούν τι διάβασαν. Για τον λόγο ότι η προσπάθειά τους για να καταλάβουν την καθεμία λέξη ξεχωριστά είναι πολύ εξοντωτική, τους απομένει πολύ λίγη πνευματική ενέργεια για να κατανοήσουν ολόκληρο το κείμενο.

Οι ενδείξεις προβλήματος κατανόησης περιλαμβάνουν:

·  σύγχυση του νοήματος λέξεων και προτάσεων

·  ανικανότητα στην σύνδεση ιδεών σε ένα απόσπασμα

·  παράλειψη ή αποσιώπηση λεπτομερειών

·  δυσκολία στον διαχωρισμό σημαντικών πληροφοριών από εκείνων ελάσσονος σημασίας

·  έλλειψη συγκέντρωσης κατά την ανάγνωση

 

Δυσκολίες στην διατήρηση πληροφοριών στην μνήμη
 

Τα παιδία συχνά καλούνται να διαβάσουν κείμενα και να απαντήσουν σε ερωτήσεις, γραπτώς ή προφορικώς, βασισμένες σε ό,τι διάβασαν. Αυτό απαιτεί την ικανότητα να συγκρατούν, η οποία εδράζεται καθοριστικά στην επάρκεια του παιδιού στην αποκωδικοποίηση και την ικανότητα να κατανοεί τι διαβάζει. Καθώς οι μαθητές προχωρούν στα επίπεδα των τάξεων, αναμένεται από αυτούς να συγκρατούν όλο και περισσότερα από αυτά που διαβάζουν – από την Τρίτη δημοτικού και μετά, η ανάγνωση ως μέσο μάθησης είναι βασικό στις εργασίες την ώρα του σχολείου, και, μέχρι το Γυμνάσιο, είναι μία απαραίτητη ικανότητα.

Οι ενδείξεις για δυσκολία στην διατήρηση:

·  δυσκολία στο να θυμηθεί ή να συνοψίσει αυτό που διαβάστηκε

·  δυσκολία την σύνδεση αυτού που διαβάστηκε με την ήδη υπάρχουσα γνώση

·  δυσκολία στην απόδοση του γενικού νοήματος ενός κειμένου σε προσωπικές εμπειρίες

·  ανικανότητα να εξετάσει το περιεχόμενο από πολλαπλές σκοπιές